جغرافیا

چرا در قطب ها 6 ماه روز است و سپس این مناطق 6 ماه در تاریکی فرو می روند؟ دلیل این موضوع ، کج بودن محور چرخشی زمین است. از آنجا که در تابستانِ زمین ، نیمکره شمالی کاملاً به سمت خورشید خم می شود ، نور خوشید به طور دائم به قطب شمال می تابد. در این موقع قطب شمال در روشنایی روز ( بدون شب ) و قطب جنوب در تاریکی ( بدون روز ) قرار دارد. اما پس از 6 ماه که زمین به طرف دیگر مدار خورشید می رسد، عکس حالت بالا رخ می دهد ؛ یعنی در قطب شمال ، تاریکی و در قطب جنوب ، روشنایی روز حکم فرما خواهد شد.

چرا فصل ها به وجود مي آيند؟ يک روز گرم تابستاني را تصور کنید: با اينکه کولر ها روشن هستند و لباس تابستاني پوشيده ايم اما هنوز گرما ما را کلافه مي کند. ساعت 8 شب است اما هنوز هوا روشن است! بچه ها اصرار دارند به پارک يا خريد برويم! توضيح اين مطلب براي آنها کمي مشکل است که الان شب است و به زودي بايد شام بخوريم! و البته کمي ديگر وقت خواب است! به عکس زمستان که هنوز بسياري از کارها روزانه ما مانده است، اما هوا رو به تاريکي مي رود! (باشگاه نجوم تهران) بچه ها هنوز تکاليفشان راتمام نکرده اند اما احساس خواب آلودگي مي کنند. هوا ديگر تاريک شده و فکر مي کنند ديگر بايد وقت خواب باشد!

اين تفاوت دما وتفاوت طول روز از کجا ناشي مي شود؟ بيشتر مردم تصور مي کنند که پاسخ اين پرسش ساده را مي دانند اما عجله نکنيد! پاسخ به آن سادگي که فکر مي کنيد نيست! مدار زمين بسيار به شکل دايره نزديک است اما کاملاً دايره نيست و کمي کشيده و بيضي شکل است. بيشتر مردمي که اين موضوع را مي دانند، مدار زمين را به صورت بيضي خيلي کشيده اي که خورشيد در يکي از کانون هاي آن قرار دارد تصور مي کنند و فکر مي کنند فصل ها نتيجه دور و نزديک شدن زمين به خورشيد است. يعني تصور مي کنند تابستان ها زمين به خورشيد نزديک و زمستان ها دورتر است.

اما جالب است بدانيد در تيرماه که در نيمکره شمالي تابستان آغاز مي شود ما در دورترين فاصله از خورشيد قرار داريم. در اين زمان در نيمکره جنوبي آغاز زمستان است. وهنگامي که نيمکره شمالي زمستان را پشت سر مي گذارد، زمين به خورشيد نزديک تر است ودر نيمکره جنوبي گرما بيداد مي کند! اگر دليل گرما و سرما فصل ها دوري ونزديکي از خورشيد بود، تابستان و زمستان در نيمکره شمالي وجنوبي همزمان رخ مي داد. کليد حل اين مسئله کج بودن زمين است. زمين به دور محوري که از قطب هاي زمين مي گذرد مي گردد. حرکت وضعي زمين که موجب پيدايش شب و روز مي شود تقريباً 24 ساعت طول مي کشد.

علاوه بر اين، زمين در صفحه اي که به آن صفحه دايره البروج مي گويند به دور خورشيد مي گردد. اين حرکت حدود 25/365 روز طول مي کشد. (باشگاه نجوم تهران) اما محور گردش وضعي زمين بر صفحه دايره البروج عمود نيست و با راستاي عمود زاويه 4/23 درجه را مي سازد. همين کج بودن محور زمين است که موجب پيدايش فصل ها مي شود. اين کج بودن تعيين مي کند که نور خورشيد چگونه به زمين برسد و هر بخشي از زمين چه مدت زير تابش خورشيد باشد. از اوايل فروردين تا اواخر شهريور، نيم کره شمالي رو به خورشيد قرار مي گيرد وخورشيد با زاويه عمود تري به سطح نيمکره شمالي مي تابد. يعني مقدار انرژي اي که هر متر مربع از اين بخش زمين دريافت مي کند بيشتر مي شود. همچنين در اين وضعيت طول روز بلندتر است. افرادي که در نيمکره شمالي در عرض جغرافيايي مشخصی زندگي مي کنند ،

در اين زمان مدت بيشتري در نور خورشيد هستند بنابراين طول روز بلندتر و طول شب کوتاهتر است. در اين زمان خورشيد که از ديد ناظر زميني از شرق طلوع مي کند در غرب غروب مي کند، در طي روز قوس بلندتري را طي مي کند و علاوه بر تابش عمودي تر، مدت بيشتري در آسمان است. در اين زمان خورشيد با زاويه کمتري به نيمکره جنوبي مي تابد وطول روز کوتاهتر وطول شب بلند تر است. البته خط استوا استثنا است، زاويه تابش خورشيد بر خط استوا در تمام طول سال يکسان است و طول روز هم با طول شب برابر است. براي درک بهتر موضوع، چراغ قوه اي را تقريباً عمودي به ديوار بتابانيد. دايره کوچک و روشني بر روي ديوار پديدار مي شود. حالا آن را به طور مايل به ديوار بتابانيد. لکه بزرگتر ولي کم نورتر مي شود.

روي زمين هم، کج بودن محور زمين موجب تغيير زاويه تابش خورشيد مي شود و فصل ها را ايجاد مي کند. براي مثال فردي را که در عرض جغرافيايي 40 درجه ( مثلاً شمال غربي ايران) زندگي مي کند را در نظر بگيريد؛ در نخستين روز تابستان هنگام ظهر محلي ، خورشيد بسيار بالاست و از افق حدود 5/73 درجه فاصله و با خط عمود فقط 5/16 درجه فاصله دارد. اما در اول ظهر زمستان در اين منطقه خورشيد فقط 5/26 درجه بالاتر از افق است پس بسيار مايل مي تابد وبا خط عمود 5/63 درجه زاويه دارد. وقتي خورشيد با چنين زاويه مايلي مي تابد، سطحي را روشن مي کندکه مساحتش بيش از دو برابر مساحت سطح نورگير در تابستان است (مانند چراغ قوه عمودي ومايل) چون نور در مساحت بيشتري پخش شده است، گرمايش کمتر از نصف مقداري است که در تابستان به زمين مي رسد. بنابراين هوا سردتراست. ساکنان نیمکره شمالی، اول تیر ماه (انقلاب تابستانی)،طولانی ترین روز سال و کوتاه ترین شب را پشت سر می گذارند و اول دی ماه (انقلاب زمستانی)، کوتاه ترین روز و طولانی ترین شب را پیش رو دارند!که همان شب یلداست . (باشگاه نجوم تهران) در این شب افراد خانواده و فامیل گرد هم می آیند تا این شب طولانی و سرد را با نقل داستان و تافل به دیوان حافظ، در کنار عزیزانشان به گرمی سپری کنند

آ یا حاضرید شب یلدایتان را بایلدای نیم کره جنوبی عوض کنید؟ در سيارات ديگر چه خبر است؟ سري هم به چند سياره ديگر منظومه شمسي بزنيم. از مريخ شروع مي کنيم چون بسيار شبيه به زمين است. قطر مريخ کمتر از قطر زمين است مريخ با سرعت کمتري نسبت به زمين به دور خود مي چرخد. اين دوران 24 ساعت 37 دقيقه طول مي کشد.مدار مريخ 2/25 درجه کج است يعني حدود 2 درجه بيشتر از زمين. بنابراين فصل هايش بسيار شبيه زمين است. اما هر سال مريخ 88/1 سال زمين يعني 1 سال و 10 ماه و 15 روز يا 687 روز طول مي کشد. و هر فصل مريخ معادل 6 ماه زميني است. اما مشتري! وضعيت مشتري، پنجمين سياره منظومه شمسي بسيار متفاوت است. اين سياره غول پيکر تندتر از همه سيارات به دور خودش مي چرخد يعني حدود 9 ساعت و 50 دقيقه و سال آن معادل 86/11 سال زميني است (معادل 4339 روز). مشتري روز کوتاه و سال بلند دارد ولي فصل هايش مانند زمين و مريخ نيست. چون محورش تقريباً عمودي است و زاويه آن با خط قائم فقط 1/3 درجه است ونيم کره شمالي و جنوبي آن تقريباً به يک اندازه از خورشيد نور مي گيرند. سياره هفتم يعني اورانوس جالب ترين وضعيت را دارد. يک سال اورانوس يعني يک دور گردش کامل به دور خورشيد 75/83 سال زمين است. اين سياره هر 17 ساعت يک بار به دور خودش مي چرخد. آنچه اين سياره را شگفت انگير مي کند، مقدار کج بودن محورش است. انحراف محور اورانوس 9/97 درجه است، يعني اورانوس تقريباً بر محورش خوابيده است.و مثل اينست که روي مدارش قل مي خورد. فصل ها و روزهاي اين سياره بسيار عجيب و غريب اند.در اورانوس وقتي نيمکره شمالي رو به خورشيد است، نيم کره جنوبي در تاريکي مطلق قرار دارد. (باشگاه نجوم تهران) با گردش اورانوس به دور خودش بازهم نيمکره شمالي در روشنايي ونيمکره جنوبي در تاريکي مي ماندو با گردش اورانوس به دور خودش شب و روز رخ نمي دهد. و تنها زماني دو نيمکره شب و روز را تجربه مي کند که دونيمکره در نقاط اعتدالين است. بنابراين در اين سياره هر فصل حدود 21 سال طول مي کشد. پس بايد خوشحال باشيم که روي اورانوس زندگي نمي کنيم.

علل پيدايش شب و روز (و اختلاف الليل و النهار) اختلاف شب و روز، همان كم و زياد شدن و كوتاه و بلند شدنى است ، كه بخاطر اجتماع دو عامل از عوامل طبيعى عارض بر شب و روز ميشود و اول آن دو عامل عبارتست از حركت وضعى زمين بر دور مركز خود كه در هر بيست و چهار ساعت يكبار اين دور را مى زند، و از اين دوران كه هميشه يك طرف زمين يعنى كمى بيش از يك نيم كره آن را رو به آفتاب مى كند و آنطرف از آفتاب نور مى گيرد و حرارت را جذب مى كند، روز پديد مى آيد، و يك طرف ديگر زمين يعنى كمى كمتر از يك نيم كره آن كه پشت به آفتاب واقع شده و در ظلمت سايه مخروطى شكل آفتاب قرار مى گيرد، شب پديد مى آيد و اين شب و روز بطور دائم دور زمين دور مى زنند. عامل دومش عبارتست از ميل سطح دائره استوائى و يا معدل از سطح مدار ارضى در حركت انتقالى شش ماه بسوى شمال و شش ‍ ماه بسوى جنوب ، (كه براى بهتر فهميدن اين ميل ، بايد به نقشه اى كه از زمين و آفتاب و حركت انتقالى زمين در مدارى بيضى به دور آفتاب ترسيم مى كنند، مراجعه نمود، كه در آنجا خواهى ديد محور زمين در حركت انتقاليش ، محورى ثابت نيست ، از اول فروردين كه محورش دو نقطه مغرب و مشرق اعتدالى است ، تا مدت سه ماه ، بيست و سه درجه بطرف قطب جنوب مى آيد و در سه ماه تابستان دوباره بجاى اولش برمى گردد و به همين جهت اول فروردين و اول مهر شب و روز برابر است ، و در سه ماه پائيز محور به مقدار بيست و سه درجه بطرف قطب شمال مى رود و در سه ماه زمستان به جاى اولش برمى گردد). و اين زمين باعث مى شود، آفتاب هم از نقطه معتدل ، (اول فروردين و اول پائيز) نسبت بزمين ميل پيدا كند و تابش آن بزمين انحراف بيشترى داشته باشد و در نتيجه فصو ل چهارگانه (بهار، تابستان ، پائيز، زمستان ) بوجود آيد و در منطقه استوائى و دو قطب شمال و جنوب و شب و روز يكسان شود با اين تفاوت كه در دو قطب شش ماه شب و شش ماه روز باشد، يعنى سال يك شبانه روز باشد، در ششماهى كه قطب شمال روز است ، قطب جنوب شب و در ششماهى كه قطب جنوب روز است قطب شمال شب باشد. و اما در نقطه استوائى سال تقريبا مشتمل بر سيصد و پنجاه و شش شبانه روز مساوى باشد و در بقيه مناطق شبانه روز بر حسب دورى و نزديكى به خط استواء و به دو قطب هم از جهت عدد مختلف شود و هم از جهت بلندى و كوتاهى و مشروح اين مسائل در علومى كه مربوط بآنست بيان شده است . و اين اختلاف كه گفتيم باعث اختلاف تابش نور و حرارت به كره زمين است ، باعث اختلاف عواملى ميشود كه تركيبات زمينى و تحولات آنرا پديد مى آورد و در نتيجه آن تركيب ها و تحولات ، نيز مختلف مى شود، و مآلا منافع مختلفى عايد انسانها ميشود. (و الفلك التى تجرى فى البحر بما ينفع الناس ) الخ ، كلمه (فلك ) به معناى كشتى است ، كه هم به يك كشتى اطلاق مى شود و هم به جمع آن ، و فلك و فلكه مانند تمر و تمره است (كه اولى اسم جنس و دومى به معناى يك دانه خرماست ) و مراد از حركت كشتى در دريا، به آنچه مردم سود ببرند، نقل كالا و ارزاق است ، از اين ساحل بساحلى ديگر و از اين طرف كره زمين بطرفى ديگر. نقشه سایت فرکانس زمینی فرکانس ماهواره هفتگی مستند 7 معرفی دروس پیام نور کارشناسی ارشد دروس جامع علمی کاربردی معرفی پیش دبستانی آموزش ابتدایی راهنمایی متوسطه پیش دانشگاهی معرفی فنی و حرفه ای آموزش عمومی پخش زنده 1 پخش زنده 2 آرشیو یک ماهه برنامه اخبار شبکه شبکه آموزش در رسانه ها اخبار سیما صبحی دیگر صفر و یک فرصت برابر مشق عشق گل آموز رادیو7 هفت و هفت دقیقه مسیر برتر تاریخچه شبکه های آموزشی تلوزیونی اهداف شبکه آموزش سیما تأثیر ویژگی‌های مخاطب در تحقق اهداف شبکه آموزش ضرورت تشکیل شبکه آموزش تجربیات جهانی در زمینه اجرای طرح‌های رادیو و تلویزیون آموزشی شماره صفحه جغرافيا دروس 2و3 دروس 4و5 دروس 6و7 دروس 8و9 دروس 10 الي 12 دروس 13 الي 15 دروس 17 الي 19 دروس 20 و 21 دروس 22 و 23 تمامی صفحات صفحه 8 از 10 درس هفدهم : جمعيت در كره زمين چگونه پراكنده شده است؟ در درس هاي گذشته خوانديد كه در سراسر كره زمين آب و هواي يكساني وجود ندارد و انسان هم در هر شرايط آب و هوايي به راحتي قادر به تأمين نيازهاي خود نيست. از اين رو مناطقي كه دماي معتدل و باران كافي دارند،‌جمعيت بيشتري را به خود جذب مي كنند. نقشه ي پراكندگي جمعيت نشان مي دهد كه در نواحي شرقي آسيا (كه آب و هواي موسمي دارد) اروپا، آمريكاي شمال شرقي جمعيت زيادي سكونت دارد. چين وهند پرجمعيت ترين كشورهاي جهان هستند. پراكندگي جمعيت به شرايط جغرافيايي بستگي دارد؟ پراكندگي جمعيت در سطح كره زمين به عوامل مختلفي بستگي دارد. برخي از اين عوامل سبب جذب جمعيت و برخي سبب دفع جمعيت مي شوند. مهاجرت چيست؟ در بعضي مناطق عامل جذب جمعيت پس از مدتي از بين مي رود يا عامل دفع جمعيت در آن محل افزايش مي يابد. در نتيجه جمعيت از آن محل به جاي ديگر مي روند. اين جابه جايي جمعيت را مهاجرت مي گويند. چرا انسان مهاجرت مي كند؟ انسان به دلايل زيادي ممكن است از جايي به جاي ديگري مهاجرت كند . بعضي از اين دلايل، دلايل طبيعي است . مثلا، كم شدن آب ، نامطلوب شدن شرايط آب و هوا، فقير شدن خاك يا بلاياي طبيعي مانند سيل، زلزله و ... دليل بعضي از مهاجرت ها اقتصادي است مانند كاهش درآمد خانواده، بيكاري، تعطيل شدن معادن و... گاهي دلايل سياسي سبب جابجايي جمعيت مي شود. مانند اختلافات مرزي و جنگ البته مسائل اجتماعي و فرهنگي نيز ممكن است سبب مهاجرت انسان شود. اغلب وقتي شرايط مطلوب در محل اوليه (مبدأ) ضعيف مي شود يا انگيزه ها در محلي كه قرار است فرد به آن مهاجرت كند (مقصد) قوي مي شود. در اين صورت مهاجرت انجام مي گيرد. انواع مهاجرت كدامند؟ مهاجرت از جنبه هاي مختلفي دسته بندي مي شود. الف – مهاجرت ممكن است داخلي يا خارجي باشد، عبور از مرزهاي بين المللي مهاجرت خارجي و جابه جايي در داخل يك كشور مهاجرت داخلي است. ب – مهاجرت ممكن است دائمي يا موقتي باشد. مهاجران دائمي قصد بازگشت به محل اوليه ي زندگي خود را ندارند اما مهاجران موقتي، قصد بازگشت دارند. مانند كارگران فصلي يا عشاير كوچ رو. پ – مهاجرت ممكن است اجباري يا اختياري باشد. اغلب مهاجران با ميل و تصميم خود جابه جا مي شوند اما گاهي درگيري هاي سياسي موجب مهاجرت اجباري مي شود. مانند مهاجرت اجباري فلسطيني ها از سرزمين هاي اشغالي به كشورهاي ديگر يا مهاجرت ساكنان بوسني و هرزه گوين در خلال جنگ با صرب ها. ت – مهاجرت ممكن است روزانه باشد، شرايط زندگي بشر در حال حاضر به نوعي تغيير كرده است كه او به ناچار براي انجام دادن فعاليت ها در كارهاي روزانه خود گاهي مسافت زيادي را طي مي كند. اين نوع جابجايي را مهاجرت روزانه مي نامند. دركنار اغلب شهرهاي بزرگ جهان، شهرك ها و شهرهاي كوچكتري وجود دارد كه محل زندگي افرادي است كه در شهرهاي بزرگ بكار مشغولند اين افراد روزانه دو بار براي رفتن به سر كار و بازگشتن به منزل جابه جا مي شوند. سؤالات درس 17 : 1 – در كدام نيمكره زمين جمعيت بيشتري زندگي مي كند؟ چرا؟ در نيمكره شمالي اولاً بيشتر خشكي ها درنيمكره شمالي واقعند ثانياً جمعيت در منطقي متمركز مي شود كه نواحي شرايط آب و هوايي و امكانات مناسبتري براي زندگي داشته باشد. 2 – عوامل جغرافيايي مؤثر و پراكندگي جمعيت چيست؟ 1 - ارتفاع – در نواحي هموار مانند جلگه ها و دشت هاو در كنار دره ها كه جريان آب وجود دارد جمعيت بيشتري زندگي مي كنند. هر قدر كه ارتفاع افزوده مي شود و به علت ناهمواري زمين و كاهش دما جمعيت كم مي شود. 2 – آب و هوا : آب و هواي معتدل جمعيت بيشتري را جذب مي كند و هواي سرد قطبي و گرم استوايي جمعيت را جذب نمي كند. 3 – آب و خاك : سرزمين هايي كه خاك غني و آب كافي دارند جمعيت زيادي را جذب مي كنند و مناطقي كه رود دائمي ندارند و يا خاك آن فقير است جمعيت زيادي را در خود نگه نمي دارد. 4 – منابع معدني : معادن زيرزميني مانند نفت ، زغال سنگ و ... سبب جلب جمعيت و تمام شدن اين منابع باعث پراكنده شدن جمعيت خواهد شد. 5 – سواحل و گذرگاهها : بنادر محل ارتباط خشكيهاي جهان به يكديگر هستند واقوام مختلف را به هم مرتبط مي سازند و دور بودن از سواحل مانع جذب جمعيت مي شود. 3 – مهاجرت چيست؟ در بعضي مناطق ، عامل جذب جمعيت پس از مدتي از بين مي رود يا عامل دفع جمعيت در آن محل افزايش مي يابد و در نتيجه جمعيت از آن محل به جاي ديگري مي روند اين جا به جايي جمعيت را مهاجرت مي گويند. 4 – تحت چه شرايطي مهاجرت انجام مي شود: وقتي شرايط مطلوب در محل اوليه (مبدأ) ضعيف مي شود يا انگيزه ها درمحلي كه قرار است فرد به آن مهاجرت كند (مقصد) قوي مي شود مهاجرت انجام مي گيرد. 5 – جدول زير را در يك سطر كامل كنيد. انواع مهاجرت داخلي جابجايي در داخل يك كشور خارجي عبور از مرزهاي بين المللي دائمي قصد بازگشت به محل اوليه زندگي خود را ندارند موقت (فصلي) قصد بازگشت دارند و اغلب باز مي گردند اجباري با ميل و تصميم خود جابجا نمي شود روزانه جابجايي براي انجام فعاليت ها و كارهاي روزانه درس نوزدهم : شهرها چگونه بوجود آمده اند؟ همان طور كه مي دانيد انسانهاي اوليه از ميوه درختان تغذيه مي كردند و يا حيوانات را شكار مي كردند و مي خوردند. اين شيوه ي زندگي انسان مدت زمان زيادي ادامه يافت تا اينكه او دريافت كه مي تواند براي ادامه ي زندگي و تأمين خوراك و پوشاك خود حيوانات اهلي را نگهداري كند، پس به دامداري پرداخت. در طول زندگي دامداري انسان براي پيدا كردن مرتع و سيركردن دام هاي خود به ناچار بايد از جايي به جاي ديگرمي رفت. شيوه ي غالب زندگي او در اين زمان كوچ نشين بود. اما رفته رفته كشاورزي را شناخت و توانست بسياري از نيازهاي غذايي خود را از اين راه تأمين كند. پس به تدريج يكجا نشين شد وروستاها را بوجود آورد. در اين زمان انسان در كنار كار كشاورزي، دامداري هم مي كرد. بعدها با هم به پيوستن روستاها، شهرهاي كوچك بوجود آمدند. اولين شهرها در بين النهرين، در محدوده عراق كنوني بين دو رود دجله و فرات و رود كارون پديد آورند. شهر نشيني در ايران : در ايران شهر نشيني سابقه اي بسيار طولاني دارد. در ايران باستان در دوره هاي هخامنشي و ساساني شهرهاي بزرگ و مهمي نظير هگمتانه (همدان) تيسفون، اصطخر(نزديكي شيراز) ، رگ (ري) و شوش بوجود آمدند و شهرت جهاني پيدا كردند. به چه مكاني شهر گفته مي شود؟ يكي از آشكارترين تفاوت ميان شهر وروستا ، نوع فعاليت مردم در شهر و روستا است. در شهر مردم به فعاليتهاي غيركشاورزي مي پردازند، مانند كار در كارخانه ها و اداره ها. به علاوه روستا از شهر كم جمعيت تر است. چه عواملي سبب رشد شهرها مي شود؟ وجود آب : بزرگ ترين و قديمي ترين شهرهاي دنيا در كنار رودها و درياها بوجود آمده اند. هنوز هم دسترسي به منابع آب در شكل گيري شهرها وروستاها نقش اساسي دارد. در كشورهايي مانند ايران كه در ناحيه ي خشك قرار دادند و با مشكل كم آبي رو به رو هستند. بيش تر شهرها در نواحي نسبتاً پر آب در كنار روخانه ها بوجود آمده اند . نظير اصفهان. موقعيت ارتباطي : شهرها معمولاً در كنار راه هاي ارتباطي قرار دارند و از اين طريق، با ساير شهرها و روستاها در ارتباطند. دسترسي به راه هاي ارتباطي از عوامل مهم توسعه و رونق شهرهاست. مثلاً شهر كرمانشاه به دليل قرارگرفتن در مسير جاده ي ابريشم و راه پر رفت و آمد كربلا و نجف زماني رشد قابل توجهي داشته است. نقش مذهب : در دنيا شهرهايي وجود دارند كه عامل اصلي پيدايش و گسترش آنها، مذهب بوده است. جمعيت شهرها : امروزه در دنيا شهرهاي بزرگي بوجود آمده اند كه بين 5 تا 14 ميليون نفر جمعيت دارند. در اينگونه شهرها، انبوه جمعيت به ناچار در ساختمان هاي متراكم چند طبقه اي زندگي مي كنند. در ساعاتي از روز ازدحام جمعيت به اوج خود مي رسد و سيل انسانها در معابر عمومي موج مي زند. زندگي در شهرهاي بزرگ چه مشكلاتي دارد؟ مسلماً هيچ يك از ما در هيچ شرايطي حاضر نيستيم محيط خانه خود را آلوده كنيم. زيرا مي دانيم كه بايدمحيط خانه ي خود را همواره پاكيزه نگه داريم. اما متأسفانه بعضي از افراد كوچه ، خيابان ، محله و شهر خود را جزئي از محيط زندگي شان نمي دانند. درك اين نكته كه آلودگي محيط بيرون از خانه مي تواند به اندازه آلودگي درون خانه به ما لطمه بزند. براي اين گونه افراد پيچيده و مشكل است. و اين نكته ي ساده را بعضي خوب درك نمي كنند. امروزه يكي از مهم ترين مشكلات ، شهرهاي بزرگ مسئله آلودگي است. آلودگي هوا، آلودگي آب ها و آلودگي صوتي و ... سلامتي انسان ها را تهديد مي كند. سؤالات درس 19 1 – اولين شهرها در كجا بوجود آمده اند؟ اولين شهرها در بين النهرين، در محدوده ي عراق كنوني و ايران بين دو رود دجله و فرات و رود كارون پديد آمدند. 2 – مناطقي را كه در شهرها و تمدن هاي اوليه در آن جا شكل گرفته اند را نام ببريد. آمريكاي ميانه – دره ي رود نيل – بين النهرين – دره سند – هوانگهو 3 – نقش آب را در رشد شهرها بنويسيد. بزرگترين و قديمي ترين شهرهاي دينا در كنار رودخانه ها ودرياها بوجود آمده اند هنوز هم دسترسي به منابع آب در شكل گيري شهرها و روستاها نقش اساسي دارد و در كشورهايي مانند ايران كه در منطقه خشك قرار دارند و با مشكل كم آبي روبه رو هستند بيشتر شهرها در نواحي نسبتاً پر آب و در كنار رودها بوجود آمده اند نظير اصفهان 4 – علت پيدايش و گسترش شهرهاي اصفهان، كرمانشاه و مشهد چه بوده است؟ اصفهان قرار گرفتن در كنار رود براي دست يابي به وجود آب. كرمانشاه :‌بدليل قرار گرفتن در مسير جاده ي قديمي ابريشم و راه پر رفت و آمد كربلا و نجف (موقعيت ارتباطي) مشهد : بدليل وجود مرقد امام رضا (ع) – (مذهب) 5 – مهم ترين مشكل شهرهاي بزرگ چيست؟ مهم ترين مشكل شهرهاي بزرگ مسئله آلودگي است. آلودگي هوا، آلودگي آب ها، آلودگي صوتي، لطمه هاي جبران ناپذيري به زندگي انسان مي زند. هم به دليل تاثيرات خطر ناک آن بر انسان و هم به دليل عواقب آن مخصوصا بر جو (اتمسفر) و لايه ازن. نقشه سایت فرکانس زمینی فرکانس ماهواره هفتگی مستند 7 معرفی دروس پیام نور کارشناسی ارشد دروس جامع علمی کاربردی معرفی پیش دبستانی آموزش ابتدایی راهنمایی متوسطه پیش دانشگاهی معرفی فنی و حرفه ای آموزش عمومی پخش زنده 1 پخش زنده 2 آرشیو یک ماهه برنامه اخبار شبکه شبکه آموزش در رسانه ها اخبار سیما صبحی دیگر صفر و یک فرصت برابر مشق عشق گل آموز رادیو7 هفت و هفت دقیقه مسیر برتر تاریخچه شبکه های آموزشی تلوزیونی اهداف شبکه آموزش سیما تأثیر ویژگی‌های مخاطب در تحقق اهداف شبکه آموزش ضرورت تشکیل شبکه آموزش تجربیات جهانی در زمینه اجرای طرح‌های رادیو و تلویزیون آموزشی شماره صفحه جغرافيا دروس 2و3 دروس 4و5 دروس 6و7 دروس 8و9 دروس 10 الي 12 دروس 13 الي 15 دروس 17 الي 19 دروس 20 و 21 دروس 22 و 23 تمامی صفحات صفحه 9 از 10 درس بيستم : ما كجا هستيم؟ درس بيست و يكم : چرا به جهت يابي نيازمنديم ؟ خورشيد ستاره اي در مركز منظومه شمسي است و به اطراف نور و حرارت مي بخشد 9 كره به گرد آن مي چرخند كه به آنها سياره مي گوئيم. سياره ها از خود نوري ندارند ولي در مقابل نور خورشيد سطحي روشن پيدا مي كنند. كره زمين نيز در منظومه شمسي به عنوان سومين سياره بدور خود و بدور خورشيد مي چرخد. برخي از سياره ها داراي قمرند. قمر كره ي كوچكي است كه بدور سياره مي چرخد. ماه كه شب ها در آسمان مي درخشد تنها قمرزمين است كه خورشيد آن را روشن مي كند. برخي سياره ها مانند مريخ دو قمر دارند. دو سياره مشتري و زحل در اطراف خود ده ها قمر كوچك و بزرگ دارند. در سياره زحل اجرام ديگري به نام حلقه مشاهده مي شود. البته براي اورانوس و مشتري هم حلقه هاي نازكي كشف شده است كه بر زيبايي آن افزوده است. از سياره مشتري به بعد ، سيارات از گاز تشكيل شده اند. يعني توده هاي عظيمي از گازند ولي چهار سياره ي نزديك به خورشيد مانند زمين از سنگ تشكيل شده اند. خورشيد چگونه كره اي است ؟ خورشيد به كره ي ما، نور، حرارت و انرژي مي بخشد و بدون آن بر روي زمين زندگي وجود نخواهد داشت .البته سياره هاي دورتر حرارت و نور كم تري از خورشيد دريافت مي كنند واز آن سيارات، خورشيد خيلي كوچك به نظر مي آيد. خورشيد هم يك ستاره است و در فضا، ستارگان در مجموعه هاي بزرگي به نام كهكشان قرار دارند. خورشيد به همراه چند صد ميليارد ستاره ديگر در كهكشاني به نام كهكشان راه شيري به دور هم جمع شده اند. معمولاً در مركز كهكشان تعداد ستارگان بسيار زياد است. سال نوري : فاصله ي ستارگان از يكديگر به حدي زياد است كه براي تعيين آن نمي توان از واحدهايي مانند متر يا كيلومتر استفاده كرد. دانشمندان براي اندازه گيري فاصله ي ستارگان از واحد سال نوري استفاده مي كنند نور در هر ثانيه 300 هزار كيلومتر راه مي پيمايد. اگر نور به مدت يك سال با اين سرعت فضا را بپيمايد، فاصله پيموده شده معادل يك سال نوري است. براي مثال نور خورشيد در مدت 8 دقيقه و 20 ثانيه به ما مي رسد، بنابراين فاصله ي خورشيد تا زمين به اين ترتيب محاسبه مي شود. 8دقيقه*60 ثانيه*300000=144000000 20 ثانيه * 300000=6000000 144000000+6000000=150000000 150 ميليون كيلومتر فاصله برخي از ستارگان تا زمين به ميليون ها سال نوري مي رسد. سؤالات درس 20 : 1 – قمر چيست؟ برخي از سياره ها داراي قمر هستند، قمر كوچكي است كه به دور سياره مي چرخد 2 – كداميك از سياره هاي منظومه شمسي از سنگ و كداميك از گاز تشكيل شده اند؟ عطارد، زهره، زمين، مريخ از سنگ، و از سياره مشتري به بعد از گاز تشكيل شده اند 3 – سال نوري چيست؟ دانشمندان براي اندازه گيري فاصله ي ستارگان، از واحد سال نوري استفاده مي كنند نور درهر ثانيه 300 هزار كيلومتر راه مي پيمايد اگر نور به مدت يك سال با اين سرعت فضا را پيمايد فاصله ي پيموده شده معادل يك سال نوري است. 5 – سال نوري را تعريف كنيد و فاصله سياره عطارد را تا خورشيد محاسبه كنيد. مي دانيم نور خورشيد 3 دقيقه و 20 ثانيه در راه است تا به عطارد برسد. نور در هر ثانيه 300 هزار كيلومتر راه مي پيمايد اگر نور به مدت يكسال با اين سرعت فضا را بپيمايد، فاصله پيموده شده معادل يك سال نوري است. 3*60 ثانيه*300000 =54000000 20 ثانيه*300000=6000000 54000000+6000000=60000000 درس بيست و يكم : چرا به جهت يابي نيازمنديم ؟ جغرافي دانان از گذشته هاي دور در اين فكر بودند كه جهت هايي را بر روي كره زمين مشخص و نام گذاري كنند كه براي همه مردم جهان قابل فهم و يكسان باشد. بنابراين گفتند از هر سمتي كه خورشيد طلوع مي كند آن را سمت مشرق مي ناميم و آن سمتي كه غرب خورشيد غروب مي كند سمت مغرب مي گوئيم. اگر طوري بايستيم كه دست راست ما به سمت مشرق (محل طلوع خورشيد) باشد. رو به روي ما شمال و پشت سر ما جنوب خواهد بود. پس اگر در هر نقطه از كره زمين قرار بگيريم. اين قاعده ما را براي يافتن جهت هاي اصلي كمك مي كند. مي دانيم كه خورشيد هر روز از سمت مشرق طلوع و در سمت غرب ، غروب مي كند و هنگام ظهر به بلندترين مكان خود در آسمان مي رسد. در اين زمان، سايه ي اجسام به حداقل مي رسد. اگر در اين لحظه روبروي خورشيد بايستيم ، دقيقاً رو به جنوب ايستاده ايم يا اگر سايه ي چوبي را در نظر بگيريم (در نيم كره شمالي) سمتي كه سايه در آن قراردارد سمت شمال را نشان مي دهد. جهت يابي به وسيله ي قطب نما : يكي از ساده ترين روش ها براي پيدا كردن جهت هاي جغرافيايي ، كمك گرفتن از قطب نماست. عقربه ي قطب نما در واقع يك تيغه ي باريك فلزي است كه خاصيت مغناطيسي دارد و مي تواند جهت هاي جغرافيايي را نشان دهد. اين تيغه همواره در امتداد شمال وجنوب كره زمين قرار مي گيرد. يك لبه ي عقربه قطب نما معمولاً رنگي است ( به رنگ قرمز يا آبي) كه سمت شمال زمين را نشان مي دهد. به اين ترتيب ، جهت هاي ديگران را مي توان به راحتي تشخيص داد. در قطب نما سمت شمال را با حرف N . جنوب را با S مشرق را با E و مغرب را با W نشان مي دهند. اگر بخواهيم جهت هاي دقيق تري به كار ببريم. از جهت هاي فرعي جغرافيايي استفاده مي كنيم كه بين جهت هاي اصلي قرار دارند. جهت يابي به كمك ستاره ي قطبي : به نظر شما در گذشته دريانوردان يا كاروان ها در بيابان چگونه راه خود را در شب پيدا مي كردند آن ها از ستارگان كمك مي گرفتند. آن ها اين ستاره را كه همواره در بالاي قطب شمال زمين ديده مي شد. ستاره شمالي (يا قطبي) يا جُدي نام نهادند. هنوز هم خلبانان و فضانوردان كه به سفرهاي طولاني مي روند. اين ستاره را مي شناسند و مي توانند از آن براي جهت يابي استفاده كنند ولي پيدا كردن اين ستاره در ميان صدها ستاره ي ديگر كار چندان ساده اي نيست، ستاره قطبي يا شمالي به كمك مجموعه اي از هفت ستاره ي ديگر به شكل علامت سؤال (..) است قابل تشخيص است. اين مجموعه ي هفت ستاره اي را «دب اكبر» مي گويند . چگونه قبله يابي كنيم؟ مسلمانان بر خود واجب مي دانند كه نمازهاي روزانه خود را رو به قبله يا شهر مكه – كه خانه ي خدا در آنجا واقع است به جاآورند. مي دانيم كه در شهر مكه در كشور عربستان و در جنوب غربي ايران واقع است.بنابراين در ايران ما مسلمانان به سمت جنوب غربي نماز مي خوانيم. با توجه به نقشه ي شكل 8 ، ص 95 مردم شهرهاي شمالي ايران براي اينكه در امتداد جهت قبله قرارگيرند، مقدار كم تري به سمت مغرب منحرف مي شوند، تا مردم جنوب ايران. با توجه به شكل 8 – مردم مسلمان تركيه در شهر آنكارا رو به كدام سمت نماز مي خوانند؟ به آن ها هنگام نماز خواندن رو به سمت جنوب كشور خودشان مي ايستند. سؤالات درس 21 : 1 – چگونه هنگام ظهر بااستفاده از خورشيد مي توانيم جهت يابي كنيم؟ هنگام ظهر خورشيد به بلندترين مكان خود در آسمان مي رسد در اين زمان سايه ي اجسام به حداقل مي رسد در اين لحظه اگر رو به خورشيد بايستيم دقيقاً رو به جنوب ايستاده ايم يا اگر سايه چوبي را در نظر بگيريم سمتي كه سايه در آن قرار دارد وسعت شمال را نشان مي دهد. 2- در قطب نما سمت .... را با N ، سمت ..... را با S ، مشرق را با ..... و مغرب را با …. نشان ميدهند. شمال – جنوب – E – W 3 – جهت هاي فرعي را نام ببريد . شمال شرقي – شمال غربي – جنوب غربي – جنوب شرقي 4 – با توجه به نقشه ص 95 شكل 8 ، مردم تركيه و آديس آبابا براي نماز خواندن به كدام سمت مي ايستند؟ مردم تركيه رو به سمت جنوب و مردم آديس آبابا به سمت شمال مي ايستند. 5 – فردي كه در ژاپن قرار دارد در كدام سمت بايد بايستد تا به سمت قبله باشد؟ به سمت غرب كشور ژاپن 6 – در كشورمان رو به كدام سمت براي نماز مي ايستيم؟ جنوب غربي نقشه سایت فرکانس زمینی فرکانس ماهواره هفتگی مستند 7 معرفی دروس پیام نور کارشناسی ارشد دروس جامع علمی کاربردی معرفی پیش دبستانی آموزش ابتدایی راهنمایی متوسطه پیش دانشگاهی معرفی فنی و حرفه ای آموزش عمومی پخش زنده 1 پخش زنده 2 آرشیو یک ماهه برنامه اخبار شبکه شبکه آموزش در رسانه ها اخبار سیما صبحی دیگر صفر و یک فرصت برابر مشق عشق گل آموز رادیو7 هفت و هفت دقیقه مسیر برتر تاریخچه شبکه های آموزشی تلوزیونی اهداف شبکه آموزش سیما تأثیر ویژگی‌های مخاطب در تحقق اهداف شبکه آموزش ضرورت تشکیل شبکه آموزش تجربیات جهانی در زمینه اجرای طرح‌های رادیو و تلویزیون آموزشی شماره صفحه جغرافيا دروس 2و3 دروس 4و5 دروس 6و7 دروس 8و9 دروس 10 الي 12 دروس 13 الي 15 دروس 17 الي 19 دروس 20 و 21 دروس 22 و 23 تمامی صفحات صفحه 10 از 10 درس بيست و دوم : مدار ونصف النهار چيست؟ مدارها : مي دانيم بر روي كره جغرافيايي دايره اي استوا بزرگ ترين دايره است : فاصله ي اين دايره از قطب شمال و جنوب يكسان است. مدار فرضي استواكره زمين را به دو نيم كره شمالي و جنوبي تقسيم مي كند. مدارها دايره هاي فرضي اند كه به موازات استوا بر روي كره زمين وجغرافيايي رسم شده اند و هرچه به سمت قطب شمال يا جنوب مي رويم كوچك تر مي شوند. مدارها را معمولاً از صفر تا 20 درجه تقسيم بندي مي كنند. تعداد مدارهاي نيم كره ي شمالي و نيم كره جنوبي مساوي است. مدار استوا صفر درجه (مدار مبدأ) و مدار قطب (شمال يا جنوب) 90 درجه در نظر گرفته شده است و بقيه مدارها بين صفر تا 90 درجه شمالي يا 90 درجه جنوبي درجه بندي مي شوند. نصف النهارها : اگر روي يك كره جغرافيايي ، خط هايي را از قطب شمال، به قطب جنوب وصل كنيم به هر يك از آنها يك نصف النهار مي گويند. نصف النهارها هم نيم دايره هاي فرضي هستند كه بر روي كره جغرافيايي رسم شده اند و با يكديگر مساويند . آن ها نيز مانند مدارها درجه بندي شده اند. دانشمندان براي انجام اين كار نصف النهار را به عنوان مبدأ (صفردرجه) انتخاب كرده اند. نصف النهار مبدأ از رصدخانه گرينوچ در لندن عبور مي كند ( G) . اگر اين نصف النهار را در طرف ديگر كره زمين امتداد دهيم. دو نيمكره خواهيم داشت. نيم كره شرقي در سمت راست نصف النهار مبدأ و نيم كره غربي در سمت چپ آن قرار مي گيرد، نصف النهار هاي نيم كره شرقي از صفر تا 180 درجه تغيير مي كنند و در طرف ديگر، نصف النهارهاي نيم كره شرقي از صفر تا 180 درجه تغيير مي كنند و در طرف ديگر، نصف النهارهاي نيم كره ي غربي همه از صفر تا 180 درجه تغيير مي كنند. نصف النهارها :‌اگر روي يك كره جغرافيايي ، خطاهايي را از قطب شمال، به قطب جنوب وصل كنيم به هر يك از آنها يك نصف النهار مي گويند. نصف النهارها هم نيم دايره هاي فرضي هستند كه بر روي كره جغرافيايي رسم شده اند و با يكديگر مساويند در آن ها نيز مانند مدارهاي درجه بندي شده اند. دانشمندان براي انجام اينكار نصف النهار را به عنوان مبدأ (صفردرجه) انتخاب كرده اند. نصف النهار مبدأ از رصدخانه گرينويچ در لندن عبور مي كند (G) اگر اين نصف النهار را در طرف ديگر كره زمين امتداد دهيم، دو نيمكره خواهيم داشت. نيم كره ي شرقي در سمت راست نصف النهار مبدأ نيم كره غربي در سمت چپ آن قرار مي گيرد، نصف النهارهاي نيم كره شرقي از صفر تا 180 درجه تغيير مي كنند و در طرف ديگر، نصف النهارهاي نيم كره غربي همه از صفر تا180 درجه تغيير مي كنند. مختصات جغرافيايي چيست؟ خلبان مي خواهد از فرودگاهي (در نقطه A) در روي خط استوا به سمت فرودگاه ديگري (نقطه B) دو نيم كره شمالي پرواز كند. اين كار مشكل به نظر مي رسد، بخصوص اگر شب باشد و خلبان جايي را نبيند. اين مشكل براي دريانوردان و هركس كه بخواهد در روي زمين از نقطه اي به نقطه دور ديگري حركت كند وجود دارد . جغرافي دانان براي حل كردن اين مشكل از مدارها و نصف النهارها كمك گرفته اند. آنها مي گويند كه هر نقطه از زمين روي يك مدار و يك نصف النهار مشخص قرار دارند كه به آن مختصات جغرافيايي آن نقطه مي گويند. اگر مدارها و نصف النهارهاي يك كره جغرافيايي يا نقشه را رسم كنيم، مي بينيم كه هر نقطه داراي مختصات دقيقي است كه با توجه به آن، حركت از نقطه اي به نقطه ي ديگر امكان پذير مي شود. مثلاً به شكل 7 نگاه كنيد. براي رفتن از نقطه A به نقطه B به كدام جهت حركت كنيم به دو نقطه ي A وB هر يك چه مختصاتي دارند؟ يعني روي چه مدار و چه نصف النهاري قرار دارند. جواب : مي دانيم كه بالاي نقشه،‌همواره شمال نقشه است. پس ما بايد به سمت جنوب شرقي حركت كنيم. مختصات A ‌و B به ترتيب عبارتند از : نصف النهار 30 درجه شرقي – مدار صفر درجه /A نصف النهار 120 درجه شرقي – مدار 30 درجه جنوبي / B به شكل ساده تر مي نويسيم. (30 درجه شرقي و صفر درجه)A (120 درجه شرقي و 30 در جه جنوبي)B از طول و عرض جغرافيايي چه مي دانيد؟ عرض جغرافيايي هر نقطه : بر روي كره جغرافياي فاصله آن نقطه (بر حسب درجه) تا مدار استوا است. در نظر بگيريد شخصي از شهر يزد (A) كه روي مدار 32 درجه شمالي قرار دارد، مستقيماً به طرف استوا حركت كند. (كمان AE) يا قوسي كه او طي مي كند. تا به استوا برسد، عرض جغرافيايي شهر يزد است. از اين رو مي گويند عرض نقطه 32A درجه شمالي است طول جغرافيايي هر نقطه : فاصله آن نقطه روي كره جغرافيايي (بر حسب درجه) تا نصف النهار درجه (G) است. مثلاً شهر مشهد (M) روي نصف النهار 60 درجه شرقي است. بنابراين طول جغرافيايي نقطه M يا هر نقطه اي كه روي اين نصف النهار قرار دارد، 60 درجه شرقي خواهد بود. سؤالات درس 22 1 – استوا چيست؟ برروي كره جغرافيا استوا بزرگترين دايره اي است كه فاصله اش از قطب شمال و جنوب يكسان است. مدار فرضي استوا كره زمين را به دو نيم كره شمالي و جنوبي تقسيم مي كند. 2 – مدار چيست؟ مدارها دايره هاي فرضي هستند كه به موازات استوا بر روي كره جغرافيا رسم شده اند و هر چه به سمت قطب شمال يا جنوب مي رويم كوچكتر مي شوند. 3 – مدار استوا و مدار قطب جنوب يا شمال چند درجه هستند؟ مدار استوا صفر درجه (مدار مبدأ) – مدار قطب 90 درجه است. 4 – نصف النهار چيست؟ اگر روي يك كره جغرافيايي خط هايي را از قطب شما به قطب جنوب وصل كنيم به هر يك از آنها يك نصف النهار گويند. نصف النهارها يك نيم دايره هاي فرضي هستند كه بر روي كره جغرافيا رسم شده اند. 5 – عرض جغرافيايي را تعريف كنيد؟ عرض جغرافيايي هر نقطه بر روي كره جغرافيا فاصله آن نقطه (بر حسب درجه) تا مدار استوا است. 6 – طول جغرافيايي كدام نصف النهار صفر است؟ آن را نام ببريد. نصف النهار مبدأ يا گرينويچ (G) 7 – نصف النهارها در بين چه درجاتي تقسيم بندي شده اند؟ نصف النهار مبدأ صفر درجه است. نصف النهارهاي نيم كره شرقي از صفر تا 180 درجه تغيير مي كند و نصف النهارهاي نيم كره ي غربي هم از صفر تا 180 درجه تغيير مي كنند. درس بيست و سوم : حركت انتقالي زمين چگونه است ؟ زمين هر 24 ساعت يك بار به محور خود مي چرخد (حركت وضعي) و چون با اين حركت ، نقاط مختلف آن از مقابل خورشيد عبور مي كنند. شب و روز پديدار مي گردد. علاوه بر اين در سطح كره زمين نيز اختلاف زماني به وجود مي آيد. كره زمين علاوه بر حركت وضعي، حركت ديگري به دور خورشيد هم دارد. اين حركت مدت يك سال طول مي كشد و طي آن، زمين در مداري بيضي شكل (از غرب به شرق) به دور كره خورشيد مي گردد. اين حركت، حركت انتقالي زمين ناميده مي شود. بر اثر اين حركت يك سال شمس ايجاد مي شود و فصل ها يكي پس از ديگري پديدار مي گردند. آثار حركت انتقالي : يكي از نتايج حركت انتقالي به وجود آمدن سال شمسي است ( 365 روز و 6 ساعت) ، در ايران ، تقويم نويسان يك ساعت را 365 روز كامل در نظر مي گيرند كه شش ساعت از سال شمسي كمتر است. به اين ترتيب،‌سال 365 روز كامل در نظر مي گيرند كه شش ساعت از سال شمسي كمتر است. به اين ترتيب، سال 365 روز را سال رسمي مي نامند. براي جبران كمبود اين شش ساعت، هر چهار سال يك بار يك شبانه روز به روزهاي سال رسمي اضافه مي شود ( 24=6×4) به اين ترتيب كه در پايان سال چهارم يك روز به ماه اسفند اضافه مي كنند و اين ماه نيز مثل ماه هاي نيمه دوم سال، 30 روزه مي شود. سال 366 روزي كه به آن سال كبيسه مي گويند، هر چهار سال يك بار اتفاق مي افتد. فصل ها چگونه پديد مي آيند؟ فصل تابستان با گرما از راه مي رسد. در اين فصل روزها بلند است و در طول روز آفتاب به شدت مي تابد اما كم كم هوا رو به خنکي مي رود و فصل سرما و زمستان نزديك مي شود. در زمستان به علت سردي هوا و بارش برف و باران از لباس هاي گرم استفاده مي كنيم. در اين فصل روزها كوتاه است به طوري كه بايد صبح زود كه هنوز هوا كاملاً روشن نشده براي رفتن به مدرسه آماده شويم. در زمستان، خورشيد در طول روز گرماي چنداني ندارد و خيلي زود غروب مي كند، شب ها هم بسيار سرد و طولاني است. آيا پيدايش فصل ها و تغير دما به علت تغيير فاصله ي زمين از خورشيد است؟ شايد شما هم ديده باشيد كه در روزهاي تابستان، خورشيد هنگام ظهر از بالاي سرما عبور مي كند و تقريباً به حالت عمود برما مي تابد. در حالي كه در روزهاي زمستان، خورشيد در طول روز چندان اوج نمي گيرد و در ارتفاع پائين از شرق به غرب جابه جا مي شود. در طول روزهاي كوتاه فصل زمستان، آفتاب بطور مايل به ما مي تابد . پس علت اصلي گرم شدن زمين يا سرد شدن آن در فصل هاي مختلف، تغيير زاويه تابش آفتاب است نه فاصله ي زمين از خورشيد. در روزهاي تابستان، بر اثر تابش مستقيم آفتاب زمين بيشتر گرم مي شود و انرژي بيشتري دريافت ي كند. بروز گرما از ريزش برف و باران جلوگيري مي كند. برعكس در زمستان آفتاب مايل مي تابد و نور خورشيد هم كم فروغ تر به نظر مي آيد. در روزهاي كوتاه زمستان، زمين انرژي زيادي از خورشيد دريافت نمي كند و هوا هم گرم نمي شود. در هواي سرد بخار آب موجود در جو بصورت دانه هاي برف و باران ظاهر مي شود. چرا زاويه ي تابش آفتاب در طول سال تغيير مي كند؟ اگر در شكل 5 دقت كنيد مي بينيد كه محور شمالي – جنوبي در طول گردش خود به دور خورشيد، كاملاً به حالت عمود و مستقيم نيست. بلكه حدود 5/23 درجه انحراف دارد. زمين اين انحراف را در طول يك دور گردش به دور خورشيد حفظ مي كند. با توجه به شكل 5 زماني كه زمين در طرف راست خورشيد قرار دارد نيم كره جنوبي آن به علت همين انحراف جزئي ( 5/23 درجه) تابش هاي مستقيم و عمودي تري را از خورشيد دريافت مي كند و حدود شش ماه بعد، زماني كه زمين به سمت ديگر خورشيد مي رود. اين تابش ها به نيم كره ها به نيم كره ي شمالي عمودي مي شود. بنابراين در نيم كره شمالي با تغيير زاويه ي تابش سطح زمين در طول سال به آرامي گرم يا سرد مي شود. هواي اطراف آن رو به گرمي يا رو به سردي مي رود و فصل ها تغيير مي كند. اكنون دوباربه شكل 5 توجه كنيد آيا مي توانيد بگوئيد كه وقتي خورشيد بطور عمودي به نيم كره ي شمالي مي تابد. در همان موقع زاويه تابش آفتاب به نيم كره جنوبي چگونه است ؟ همان طور كه حدس مي زنيد،‌در اين حالت نيم كره جنوبي با دريافت تابش هاي مايل خورشيد، فصل سرد و زمستان را مي گذراند، در حالي كه نيم كره شمالي فصل گرم تابستان را سپري مي كند. سؤالات درس 23 : 1 – حركت وضعي زمين را تعريف كنيد؟ زمين هر 24 ساعت يكبار بدور محور خود مي چرخد و به اين ترتيب شب و روز پديدار مي شوند. علاوه بر اين در سطح كره زمين اختلاف زماني بوجود مي آيد. 2 – نتايج حركت وضعي زمين چيست؟ پيايش شب و روز و اختلاف زماني كره زمين 3 – حركت انتقالي زمين را توضيح دهيد؟ حركت زمين بدور خورشيد كه مدت يكسال ( 365 روز و 6 ساعت) طول مي كشد طي آن زمين در مداري بيضي شكل ( از غرب به شرق) به دور كره خورشيد مي گردد. 4 – سال كبيسه چيست؟ توضيح دهيد. حركت انتقالي زمين 365 روز و 6 ساعت است اما تقويم نويسان يكسال را 365 روز كامل در نظر مي گيرند و در عرض هر 4 سال يكبار يك شبانه روز به روزهاي رسمي يعني يك روز به اسفند ماه اضافه مي كنند و اين ماه نيز مانند ساير روزهاي ماههاي سال 30 روزه مي شود، سال 366 روزي را سال كبيسه مي گويند. 5 – چرا زاويه تابش آفتاب در طول سال تغيير مي كند؟ محور شمالي – جنوبي زمين در طول گردش به دور خورشيد كاملاً عمود و مستقيم نيست بلكه حدود 5/33 درجه انحراف دارد زمين اين انحراف رادر طول يك دوره گردش خود به دور خورشيد حفظ مي كند. زماني كه زمين در طرف چپ خورشيد قرار دارد نيم كره جنوبي آن به علت همين انحراف جزئي تابش هاي مستقيم و عمودتري از خورشيد دريافت مي كند و حدود 6 ماه بعد زماني كه زمين سمت ديگرخورشيد مي رود. اين تابشها به نيم كره شمالي عمودي مي شود. بنابراين در نيمكره شمالي با تغيير زاويه تابش سطح زمين در طول سال به آرامي گرم يا سرد مي شود و فصل ها تغيير مي كنند. 6 – آيا محور شمالي – جنوبي زمين عمودي است ؟ خير بلكه حدود 5/23 درجه انحراف دارد. چرا محور زمین کج است؟و چه تاثیری در پیدایش فصل ها دارد ؟ محور زمین از خط عمود تا سطح بیضی 45/23 درجه کج شده . این کجی به ما چهر فصل را داده که همان بهار ، تابستان، پاییز و زمستان هستند. به خاطر این که محور کج شده ، بخشهای مختلف زمین در زمان ها مختلف سال به سمت خورشید جهت پیدا می کنند . این روی مقدار نوری که از خورشید در هر جهت می رسد تاثیر می گذارد چون زمين شكل كروى دارد، در يك زمان خورشيد تنها نيمى از آن را روشن مى‏كند . پيوسته در نيمى از كره زمين روز است و در نيم ديگر شب . چون كره زمين دائما به دور خود مى‏گردد، هر نقطه از آن پياپى از شب به روز و از روز به شب در مى‏آيد . در خط استوا طول مدت روز و طول مدت شب هميشه با يكديگر برابر است و هر يك از آنها 12 ساعت طول مى‏كشد . خورشيد در ساعت 6 صبح طلوع مى‏كند و در ساعت 6 عصر غروب مى‏كند . دو روز از سال - روز اول فروردين و روز اول مهر - در سراسر زمين شب و روز با يكديگر برابر مى‏شود . اگر محور زمين نسبت‏به مدارش بر گرد خورشيد كج نبود، طول مدت شب و طول مدت روز در همه جاى كره زمين پيوسته با يكديگر برابر مى‏شد . در مدت شش ماه كجى محور زمين چنان است كه قطب شمال زمين به طرف خورشيد متمايل است . در اين شش ماه، ساعات روز در نيمكره شمالى بيش از ساعات روز در نيمكره جنوبى زمين است . روزها در نيمكره شمالى بلندتر از شبها مى‏شود . 

فرشته آدم باش...